AUTHOR
Dr hab. prof. ucz. Zofia Kuźniewska
Masovian Academy in Płock
Professor, humanist. Main research: history of education, church charity activities.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6174-6672 E-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
CC-BY-NC-ND 4.0 Deed
DOI
https://doi.org/10.62266/PK.1898-3685.2023.33.07
ABSTRACT
Parish education is one of the least studied problems in the history of education in Poland. The literature on this issue is primarily church visitations, found only in diocesan archives. Unfortunately, it is not always possible to reach the news we are interested in, this is due to various reasons. Many documents of interest to us have been lost in the past under various circumstances. Those that have survived to this day are incomplete. Also, the inspectors themselves did not always record all the information about schools, teachers or the learning program that was conducted during classes at that time. Looking through church visitations in this respect, it can be seen that the subject of education has not always been seriously taken into account by them, hence, in some parishes there is longer and more interesting information, and in some only a mention of an existing school. In order to present the state of parish education in the Archdeaconry of Płock in the Płock deanery, it was to be expected that it would not be a comprehensive report. Despite some shorcomings, the following article presents the best history of parochial schools located in this area in the years 1725-1890.
Keywords: parish education, education, archdeaconate, deanery, parish visitations, Płock, archive.
REFERENCE
Acta visitationis generalis decanatus Pultoviensis 1739-1740, AW. 262.
Acta visitationis generalis ecclesiarum parochialium decanatus Plocensis 1776; Aw. 290.
Acta visitationis. Akta wizytacji dekanatów andrzejewskiego, bodzanowskiego, mławskiego, wizneńskiego, płońskiego, lipnowskiego 1709-1732; AW. 260.
Akta dotyczące szkolnictwa w diecezji płockiej w latach 1890-1893;AS.
Akta dotyczące szkół 1885-1891;AS. 594.
Akta dotyczące szkół elementarnych w diecezji płockiej 1797-1864; AW. 639.
Akta wizytacji dekanatu bielskiego 1817;AW. 401.
Akta wizytacji dekanatu dobrzyńskiego 1817;AW. 405.
Akta wizytacji dekanatu janowskiego 1817; AW. 407.
Akta wizytacji dekanatu płockiego 1817;AW. 400.
Akta wizytacji dekanatu płockiego 1817;AW. 413.
Akta wizytacji dekanatu płockiego 1817;AW. 414.
Akta wizytacji dekanatu płockiego 1819; AW. 432.
Akta wizytacji dekanatu płockiego 1819-1821;AW. 348.
Akta wizytacji dekanatu płockiego 1826; AW. 432.
Akta wizytacji dekanatu płockiego 1826; AW. 511.
Akta wizytacji diecezji płockiej 1840-1843;AW. 540.
Akta wizytacji diecezji płockiej 1848; AW. 540.
Akta wizytacji diecezji płockiej w latach 1890-1893; AS. 409.
Akta, czyli spisy majątków w dekanacie dobrzyńskim w roku 1819-1822; AW. 346.
Akta, czyli spisy majątków w dekanacie płockim w roku 1819 odbyte;Aw. 432.
Barycz H., Oświata i nauka w dawnej Polsce w XVI – XVIII w., [w:] Księga pamiątkowa toruńskiego gimnazjum akademickiego, t. III, Państwowe Wyd. Naukowe. Oddział w Poznaniu, Toruń 1974.
Constitutiones synodalesWarminensis, Sambiensis, Pomesanienses, Culmienses, nec non provincieles Rigenses, ed. F. Hipler, Brunsbergae 1899,kol. 150, par. 371.
Decretales Summorum Pontificum pro regno Poloniae et constitutions synodorum provincialium et dioecesarum Regni ejusdem ad aummam collectae cur antibus plerisque sacerdotibus posnaniensise didae, ed. Z. Chodyński et E. Likowski, vol. I-III, Posnanaie 1883.
Descriptio ecclesiarum eorumque visitati in decanatum Bielscensis, Gostinensis, Plocensis, Raciążensis, Sierpcensis anno 1782; Aw. 308.
Dokumenty soborów powszechnych, t. I, s. 227.
Epistola Pastoralis ad Parochos Provinsiae Gnesnensis, Bernardus Miseratione Divina, tit. S. Joannis ante Portam Latinam S.R.E. Presbyter Cardinalis, Maciejowski nun cupatus, Archiepiscopus Gnesnensis […], [w:] Synodus provincialis Gnesnensis provinciae, a.D.1628, art. 7, k. D.
Index visitationum decanalium anno 1781 peractorum et decretum reformationis per Perillustrem Reverendum Joannem Petrum Jaxa Bykowski ca. cath. Plocensis visitatorem generalem latorum pro ecclesiis, decanatus Bielscensis, Gostinensis, Plocensis, Raciążensis, Sierpcensis, 1781; AW 302.
Kamler M., Korzec, Encyklopedia Historii Gospodarczej Polski do 1945 roku, t. I, Wiedza Powszechna, Warszawa 1981, s. 344. (korzec – dawna jednostka objętości, stosowana dla tzw. ciał sypkich. Była stosowana od średniowiecza do drugiej połowy XIX w.)
Kowalik J., Szkolnictwo parafialne w archidiakonacie sądeckim od XVI do XVIII w., RW KUL, Lublin 1983.
Kumor B., Szkolnictwo parafialne w Sądecczyźnie w okresie przedrozbiorowym, „Roczniki Sądeckie” R. 8(1967).
Materiały do historii ustawodawstwa synodalnego w Polsce w XVI w., zebrał B. Ulanowski, [w:] Archiwum Komisji Prawniczej, t. I, Akademia Umiejętności, Kraków 1895.
Raporty z odbytej wizyty w dekanacie dobrzyńskim 1824-1830; AW. 377.
Różański M., Szkoły parafialne w XVI – XVIII wieku, Łódź 2003.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakładem Władysława Walewskiego, Warszawa 1884, t. VI, s. 667. (jeden mórg – 033 – 1,07 ha).
Visitatio generalis. Wizytacja dekanatu janowskiego, przasnyskiego, wyszogrodzkiego, bodzanowskiego 1724-1725; AW. 254.
Visitationes decanales sub felicissimis Rev. AntoniiSebastiani a Dembowa Góra DembowskiepiscopiPlocensis A.D. 1738; AW. 261.
Visitationes decanatus Plocensisin archidiaconatu Plocensi 1774;AW 288.
Visitationes decanatuum Bielsk, Gostynin, Płock, Raciąż, Sierpc anno 1783; AW. 312.
Visitationes ex commiss oepiscopi Andreae Stanislai Załuski archidiaconatus Plocensis decanatus Plocensis, Bielscensis, Bieżunensis,Sierpcensis anno 1725;AW. 258.
Visitationes ex commisso episcopi Andreae Stanislai Załuski archidiaconatus Plocensis, decanatum Plocensis, Bielscensis, Bieżunensis, Sierpcensis anno 1725, AW. 258, k. 102v.
Walawander A., Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1450-1586, t. I, Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej, Lwów 1932, s. 100;
Wielka Encyklopedia Powszechna, t. 10, PWN, Warszawa 1967, s. 381 (sążeń – niemetryczna, antropometryczna jednostka długości. Miara miała długość rozpostartych ramion dorosłego mężczyzny).
Wizyta kościoła dekanatu płockiego 1775; AW. 290.
Wizyty dekanatu płockiego 1832; AW. 395.
Wizyty dekanatu płockiego 1833; AW. 396.
Wizyty dekanatu płockiego1832; AW. 395.
Wizyty dziekańskie dekanatu wyszogrodzkiego 1819-1849; AW. 353 a.
Wizyty kościołów dekanatu dobrzyńskiego 1848;AW. 377 a.
Wizyty kościołów dekanatu płockiego 1819-1821; Aw. 414.
Wizyty kościołów dekanatu płockiego 1819-1821;Aw. 348.
Wizyty kościołów dekanatu wyszogrodzkiego i rypińskiego 1719-1829; AW. 353.
Wizyty kościołów dekanatu wyszogrodzkiego i rypińskiego 1719-1829;AW. 353.
Wizyty kościołów dekanatu wyszogrodzkiego i rypińskiego 1848;AW 353 a.
Żebrowski T., Zarys dziejów diecezji płockiej, Płockie Wyd. Diecezjalne, Płock 1976.
Pages: 85-103
DOWNLOAD FULL ARTICLE
